Rudziński Andrzej (1910–1980), grafik, pedagog, profesor ASP w Warszawie. Ur. 10 XI we Włocławku, był synem Stanisława, robotnika, i Wiktorii z Raczkowskich. Miał brata Lucjana, drukarza. Po śmierci ojca w r. 1922 rodzina R-ego znalazła się w trudnej sytuacji materialnej.
Początkowo R. kształcił się w Łodzi. Wyjechał następnie do Warszawy, gdzie ukończył Szkołę Karola Jana Szlenkiera i podjął naukę w Państwowym Seminarium Nauczycielskim im. Stanisława Konarskiego. Naukę łączył w tym okresie z pracą zarobkową. W l. 1929–33 studiował w warszawskiej Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa (MSSZiM) pod kierunkiem Edwarda Butrymowicza i Wacława Radwana. W r. 1933 uzyskał stopień zawodowy dyplomowanego artysty grafika (dyplom potwierdzający ukończenie studiów wyższych wydała R-emu ASP w styczniu 1952). W r. 1934 R. podjął pracę pedagogiczną w MSSZiM jako asystent profesora Radwana. W r. n. wstąpił do Bloku Zawodowych Artystów Plastyków (Blok ZAP), a od r. 1937 był sekretarzem zarządu tej organizacji i członkiem kolegium redakcyjnego czasopisma „Plastyka”. W r. 1938 R. wziął udział w Pierwszej Ogólnopolskiej Wystawie Grafiki Myśliwskiej w Poznaniu, gdzie uzyskał zespołową nagrodę z Józefem Pakulskim za wykonaną wspólnie tekę litografii barwnych Łowy. W r. n. R. uczestniczył w wystawach sztuki polskiej zorganizowanych przez Blok ZAP w Londynie i Sztokholmie (tamtejsze muzea zakupiły wówczas po dwa jego drzeworyty).
W okresie okupacji niemieckiej R. przerwał zasadniczo pracę twórczą, kontynuował jednakże pracę pedagogiczną w tajnym szkolnictwie artystycznym. W l. 1939–44 wykładał dalej w MSSZiM, która przybrała w tym okresie nazwę Zawodowej Szkoły Handlowej nr 2, oraz w Szkole Przemysłu Poligraficznego. W l. 1942–3 był R. także nauczycielem w Szkole Rękodzielniczej. Równocześnie, od listopada 1939, działał w podziemnych organizacjach wojskowych. W r. 1942 został R. żołnierzem Armii Krajowej (AK). Używał pseud. Wilczyński (Wilk). Walczył w powstaniu warszawskim 1944 r. jako adiutant dowódcy Rejonu Warszawa-Śródmieście. Za działalność w czasie okupacji i powstania dowództwo AK nadało R-emu Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami oraz trzykrotnie Krzyż Walecznych. Po kapitulacji powstania R. dostał się do niewoli niemieckiej i wywieziony został do obozu jenieckiego w Murnau (Oflag VIIa).
W listopadzie 1945 R. powrócił do Warszawy i natychmiast podjął pracę pedagogiczną i twórczą. W l. 1946–50 był profesorem (a od r. 1947 dyrektorem) w Liceum Sztuk Plastycznych. Od r. 1946 do r. 1949 wykładał techniki drukarskie w Miejskiej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych im. Cypriana Kamila Norwida, zaś od r. 1947 do r. 1949 był dyrektorem Prywatnej Średniej Szkoły Graficznej Tow. Salezjańskiego. Wykładał także w Publicznej Poligraficznej Średniej Szkole Zawodowej, gdzie w l. 1949–50 był również kierownikiem warsztatów. Od stycznia 1948 R. związał się na stałe z ASP. Początkowo był wykładowcą technik drukarskich, w r. 1950 został adiunktem przy katedrze grafiki książki, a od r. 1953 jako zastępca profesora prowadził pracownię grafiki książki. W r. 1956 mianowany został docentem, w r. 1971 uzyskał tytuł profesora nadzwycz. W czasie długich lat pracy w Akademii R. piastował różne funkcje – był m. in. prodziekanem Wydziału Grafiki, kierownikiem I Katedry Grafiki na Wydz. Malarstwa i Rzeźby, a potem kierownikiem Katedry Grafiki Warsztatowej na Wydz. Grafiki. Dn. 30 IX 1980 przeszedł na emeryturę.
Podstawową dziedziną twórczości R-ego była grafika. Początkowo uprawiał on przede wszystkim drzeworyt. Z l. 1936–9 datują się m. in. Zmartwychwstanie, Chrystus, Ludzie, Pejzaż ze Szlembarka – chaty, Pejzaż ze Szlembarka – kościółek, a także ilustracje do powieści Żeromskiego. Z tegoż okresu zachowały się nieliczne rysunki ołówkiem, np. Głowa mężczyzny, Chłop ze Szlembarka czy Szlembark – ogrodzenie. Cały jednak przedwojenny dorobek artystyczny utracił R. w r. 1939 i 1944.
Powojenna twórczość R-ego rozwijała się w dwóch równoległych nurtach. Uprawiał on nadal grafikę warsztatową preferując teraz techniki metalowe – akwafortę, odprysk, suchą igłę. Nierzadko łączył je w obrębie jednej płyty, wykonywał także ryciny barwne. Wyjąwszy grupę prac poświęconych powstaniu warszawskiemu, tematyka większości grafik R-ego wiązała się z przyrodą. Plansze te w znacznej mierze mieściły się w obszernym cyklu Znad Wisły. Były to m. in. Kaczki w owsie (1955), Na pastwisku (1956), Powrót do zagrody (1956), Lasek (1957), W ogrodzie (1957), Patyczaki (1957), Kwiaty (1957), W wodzie (1961). Ryciny R-ego charakteryzują się perfekcją techniczną, jasną i czystą formą oraz lirycznym i poetyckim często ujęciem tematu.
Drugim nurtem działalności twórczej R-ego, od połowy lat sześćdziesiątych, może nawet dominującym, była sztuka książki – opracowania graficzne i edytorskie. R. współpracował z licznymi wydawnictwami, takimi jak Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne (WAG), Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), Państwowy Instytut Wydawniczy (PIW), Książka i Wiedza, Sztuka; w l. 1963–8 kierował Oficyną Wydawniczą «Auriga». Przygotowywał do druku przede wszystkim albumy poświęcone sztukom plastycznym („Wit Stwosz”, „Aleksander Gierymski”, „Stanisław Wyspiański”, „Noakowski”, „Dawna polska rzeźba ludowa”), ale także pomnikowe edycje z dziedziny astronomii (dzieła Kopernika i Galileusza) czy historii („Kroniki” Długosza).
R. brał udział w większości wystaw grafiki i rysunku w kraju, uczestniczył w licznych ekspozycjach sztuki polskiej za granicą oraz w wystawach międzynarodowych. W r. 1957 miał R. indywidualne wystawy grafiki w ośrodkach kultury polskiej w Pradze i Berlinie, a w r. n. przedstawił swe prace graficzne i rysunkowe w Muzeum Śląskim we Wrocławiu.
R. był laureatem wielu wystaw. Do najważniejszych nagród jakie otrzymał należą: r. 1954 – I nagroda na IV Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w Warszawie i Złoty medal na Międzynarodowej Wystawie Sztuki «Premio Suzzara» w Suzzara (we Włoszech), r. 1955 – nagroda na Międzynarodowej Wystawie Grafiki Artystycznej w Lublanie, r. 1956 – nagroda na I Ogólnopolskiej Wystawie Grafiki Artystycznej i Rysunku w Warszawie i II nagroda na Międzynarodowej Wystawie Grafiki i Rysunku «bianco e Nero» w Lugano, r. 1961 – nagroda II stopnia Ministra Kultury i Sztuki na III Ogólnopolskiej Wystawie Grafiki Artystycznej i Rysunku w Warszawie, r. 1962 – nagroda na Światowej Wystawie Grafiki w Londynie, r. 1964 – III nagroda na III Biennale Grafiki w Krakowie. Na Międzynarodowych Wystawach Książki w Lipsku i Moskwie kilkakrotnie otrzymał w l. 1965–71 medale i dyplomy za swe opracowania edytorskie. W r. 1978 otrzymał nagrodę I stopnia Ministra Kultury i Sztuki za szczególne osiągnięcia w dziedzinie dydaktyczno-wychowawczej i artystycznej. Od r. 1949 R. należał do Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP). Działał w Zarządzie i Głównej Komisji Artystycznej Sekcji Grafiki, pełnił także przez pewien czas funkcję sekretarza Okręgu Warszawskiego ZPAP, uczestniczył ponadto w licznych komisjach artystycznych na zlecenie Związku. W r. 1976 otrzymał Złotą Odznakę za szczególny wkład osobisty w realizowaniu statutowych celów i zadań ZPAP. R. zmarł 27 XI 1980 w Warszawie, pochowany został 2 XII na cmentarzu Komunalnym, dawnym Wojskowym, na Powązkach. R. odznaczony był Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami i trzykrotnie Krzyżem Walecznych (1944), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1959), Medalem Pamiątkowym 75-lecia ASP w Warszawie (1979).
Z małżeństwa zawartego w r. 1943 z Heleną z Latkowskich (zob.), miał R. syna Andrzeja i córkę Annę (ur. 1947), zamężną Langwald.
W r. 1982 odbyła się w warszawskiej Zachęcie wystawa pośmiertna prac R-ego obejmująca 76 rysunków, 59 rycin i 23 opracowania edytorskie. W r. n. odbyła się kolejna retrospektywna wystawa R-ego w BWA w Koszalinie.
Prace R-ego znajdują się w zasobach Muzeów Narodowych w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu i Szczecinie, w zbiorach muzealnych Bułgarii, Indii, Japonii, Jugosławii, Szwajcarii, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Włoch, a ponadto w kolekcjach prywatnych w kraju i za granicą.
Fot. w: Arch. Zarządu Gł. ZPAP i Arch. akt ASP w W.; – Artyści plastycy okręgu warsz. ZPAP 1945–70 (bibliogr.); Vollmer, Künstler Lexikon (bibliogr.); Cmentarz Komunalny Powązki Dawny wojskowy w Warszawie, W. 1989; Andrzej Rudziński 1910–1980, W. 1982 „Zachęta” (katalog wystawy, Oprac. red. Z. Tymanowa, obfita bibliogr. i dokumentacja, fot.); Brosig A., Polska Grafika Myśliwska. Katalog wystawy, P. 1938; Grafika Andrzeja Rudzińskiego, Wr. 1958 Muzeum Śląskie (katalog wystawy, Wstęp S. Dawski); – Jakimowicz I., Polska grafika współczesna, W. 1961; taż, Współczesna grafika polska, W. 1975; Muszanka D., Grafika Andrzeja Rudzińskiego, „Słowo Pol.” 1958 nr 161; Piwocki, Hist. ASP; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Witz I., Przechadzki po warszawskich wystawach, 1945–1968, W. 1972; tenże, Rudziński – piewca drzew, „Życie Warszawy” 1955 nr 306; Wróblewska D., Polska grafika współczesna, W. 1983; – „Expres Wieczorny” 1982 nr 218; „Gaz. Krak.” 1964 nr 222; „Głos Pomorza” 1983 nr 27; „Kultura” 1964 nr 19; „Kur. Pol.” 1961 nr 9; „Nowiny Liter.” 1947 nr 39; „Odra” 1958 nr 25; „Przegl. Kult.” 1956 nr 16; „Słowo Pol.” 1982 nr 204; „Stolica” 1964 nr 5, 1981 nr 2 (nekrolog); „Sztandar Młodych” 1954 nr 291; „Tyg. Powsz.” 1954 nr 41; „WTK” 1981 nr 22 (nekrolog); „Życie Liter.” 1954 nr 40, 1956 ur 16, 1957 nr 41; „Życie Warszawy” 1955 nr 248, 1980 nr 283 (nekrolog), 1982 nr 262; – Arch. akt ASP w W.: Teczka osobowa R-ego nr K 1240; CBWA w W., Dział Wydawnictw: zbiory dokumentacji CBWA i Arch. Zarządu Gł. ZPAP; IS PAN: Materiały Pracowni Dokumentacji Plastyki Współczesnej.
Wanda Maria Rudzińska